Onze inventaris van de kapellen en gevelbeeldjes in de Noorderkempen groeit gestaag aan. Daarbij kijken we ook verder dan alleen de stenen constructie. Vele kapellen zijn immers waardevolle landschapselementen door de mooie bomen die er rond zijn aangeplant. Heel vaak gaat het om geknotte of gekandelaarde lindebomen, maar ook taxus of eik komt voor. In sommige gevallen is de relatie wel heel duidelijk: daar is de kapel aan de boom gehangen en spreken we over een boomkapel. Maar waar komt die traditie van de kapelbomen vandaan?
Heilige bomen
Reeds van in de oudheid is er een verering van bomen. In de ogen van de prehistorische mens was er geen betere uitdrukking van de bovennatuurlijke levenskracht dan de machtige boom. Veel culturen kennen dan ook verhalen over een levensboom of een wereldboom, die hemel, aarde en onderwereld verbindt. In onze gewesten zijn het vooral de eik en de linde, waaraan een speciale betekenis wordt toegekend. Maar ook de hazelaar (denk maar aan de wichelroede), de es, de vlier of de wilg dichtte men speciale krachten toe.
-
Wegkapel OLV van Vlaanderen met flankerende linden – Zondereigen
(copyright HK Amalia Van Solms) -
Sint-Rochuskapel met flankerende linden – Kasterlee
(collectie Stadsarchief Turnhout)
Bij de Kelten, Grieken en Germanen gold de eik als de personificatie van de oppergod. De linde bracht men in verband met vrouwelijke goden. De vroege missionarissen leverden bij de kerstening strijd tegen dit ‘heidense’ geloof. Zo liet Bonifatius rond 723 een Donareik in het Germaanse Hessen omhakken om te bewijzen dat er geen toorn van de goden zou volgen. Anderen gaven een christelijke wending aan deze verering, waarbij vooral de lindebomen gewijd werden aan Maria.
-
De Kapelberg met eiken, beuken en linden bij de kapel Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën – Achtel, Rijkevorsel -
Kapel van de Wampenberg omgeven door eiken en linden – Arendonk
(collectie Stadsarchief Turnhout)
Religieus groen
Dat is ongetwijfeld de reden waarom we vaak lindebomen zien bij kapellen of als drager van een boomkapel. Enkele van deze bomen hebben een merkwaardige snoeivorm als parasolboom of etageboom en zijn van hoge ouderdom. Maar ze hebben ook een bijkomend nut: met hun kruin beschermen ze de kapel tegen overmatige zon, regen of wind. Of ze staan als welkomstbomen aan de ingang van het pad naar de kapel. Bij oude hoeves kom je beide gebruiken ook tegen.
Taxus blijkt vooral in gebruik bij grafkapellen. Deze altijd groene heester is symbolisch voor het eeuwige leven.
-
Gekandelaarde linden bij de kapel van Sint-Jan Baptist – Weelde -
Grafperk met taxushaag op de begraafplaats Kwakkelstraat – Turnhout
In Vlaanderen en Nederland zijn er lokaal nog volksgebruiken verbonden aan deze kapelbomen. Zo hangen de mensen votiefbeeldjes of voorwerpen in de takken uit dankbaarheid voor een genezing of net om een gunst te vragen. Elders is het de gewoonte om een spijker in de boom te slaan om iets te bekomen.
