Archeoloog Wim Tiri werkt als vrijwilliger in ons onroerenderfgoeddepot. In de reeks ‘Ondergrondse geheimen’ deelt hij zijn grote en kleine ontdekkingen.
1 september, de vakantie is voorbij, het speelgoed is ingeruild voor studieboeken. In het eerste leerjaar leren de kinderen hun eerste woordjes schrijven. Nu gebeurt dat met een pen in schriftjes, maar tot ver in de vorige eeuw gebeurde dat met een griffel en een lei.
Uit de opgraving Jacobsmarkt in Turnhout komt een deels bewaarde schrijflei. Aan twee zijden zijn nog de sporen te zien van het houten kader dat rond deze lei zat.
Het dunne en vlakke oppervlak maakt van leisteen een ideaal object om op te schrijven en te tekenen; dit kan met een griffel (een schrijfstift) of met krijt. Het geschrevene is nadien met een natte spons gemakkelijk af te vegen naar hergebruik toe. Met de opkomst van het potlood en de kroontjespen nam het gebruik van lei en griffel snel af. Al werd vooral in dorpsscholen de lei en griffel tot in de jaren ’60 nog wel gebruikt.
Op de lei uit Turnhout staan op de voorzijde hulplijntjes voor het leren schrijven, net zoals in de schriftjes die nu in het eerste leerjaar gebruikt worden. Uit dezelfde opgraving komen fragmenten van griffels. Dit is niet uitzonderlijk want deze waren enorm breekbaar.
Over de griffel gesproken, zo is er de uitdrukking ‘Een tien met een griffel’ (“een zeer goede beoordeling”) die ontleend is aan een oud gebruik: had ja als leerling goede punten behaald, dan werd je vaak beloond met een nieuwe griffel.
Meer weten over ‘gekraste leisteen’: https://www.tenduinen.be/de/node/180
Afb. 1: fragmentaire schrijflei, datering tussen 1870 en 1928
Afb. 2: fragmentaire griffels
Afb. 3: lei en griffels (foto https://biezel.blogspot.com/2013/05/kindertijd.html)
