Tijdens een archeologische opgraving aan het Zegeplein in Turnhout springt één vondst onmiddellijk in het oog: een versierde kruik, gevuld met haakjes. Uit de kruik loopt ook een donkere smurrie. De archeologen denken meteen aan de Engelse ‘Witch Bottles’. ‘Witch Bottles’ of heksenflessen zijn een gekend fenomeen in de Britse archeologie. Het gaat om kruiken, gebruikt om hekserij te weren.
De archeologen nemen de kruik en het residu mee voor verder onderzoek. Hebben ze de ‘eerste’ Europese heksenfles gevonden, hier in de Kempen? Op het Europese vasteland zijn er namelijk nog geen gevonden… tot nu.
Terug naar het begin
In 2020 graaft het Vlaams Erfgoed Centrum een perceel van Brouwerij Corsendonk (aan café De Zwarte Ruiter) op in Turnhout. Eén vondst valt snel op: een mooie, bolle kruik, die rijkelijk versierd is.
De kruik is in het verleden intact begraven geweest. Tijdens de werken slaat de kraanbak er helaas een grote barst in. Uit deze barst loopt een smurrie. De kruik, ook gevuld met koperen nagels toont gelijkenissen met de ‘Witch Bottles’ uit Engeland.
Slachtoffers van hekserij vulden een ‘Witch Bottle’ met hun urine en metalen spijkers of haakjes, aangevuld met zaken zoals haar, vingernagels, stof, etc. Ze sloten de kruik af, om deze dan in de haard te verbranden of op een strategische plaats te verbergen. De magie van de heksenflessen zorgde er dan voor dat de heks helse pijnen leed, waarna de vloek werd opgeheven of de heks op zijn minst kon worden geïdentificeerd. Vaak gebruikten ze baardmankruiken, geïmporteerd vanuit het Rijnland.
Parallellen in België of in Europa zijn vooralsnog niet gevonden. Om te achterhalen of ze de Turnhoutse kruik effectief gebruikten om hekserij te weren, onderwerpen de archeologen de oorspronkelijke vulling uit de kruik aan een residu-analyse.
Het onderzoek
Om de samenstelling van deze vulling te bepalen, sporen de onderzoekers de chemische verbindingen van het -ondertussen ontbonden- organisch materiaal op.
De analyse toont duidelijk aan dat er onder meer urine in de kruik zat. Daarnaast onderscheiden ze ook dierlijke of menselijke eiwitten in het staal. De onderzoekers sluiten uit dat deze eiwitten van bijvoorbeeld vlees of melk zijn. Het ontbreken van suikers of vetten in de eiwitten wijst eerder naar bloed, haar, hoorn, of nagels.
Opvallend is ook dat de eiwitten heel goed bewaard zijn. Omdat deze normaliter snel ontbinden, concluderen de onderzoekers dat de kruik, kort nadat de vulling erin werd gedaan, goed werd afgesloten.
De gegevens van de residu-analyse bevestigen dat de kruik dienst deed als heksenfles. Ze werd vermoedelijk omstreeks het tweede kwart van de 16e eeuw in de omgeving van Keulen geproduceerd.
Het gaat om het eerste bewijs van dit ritueel in Vlaanderen. Het is mogelijk dat er voorheen nog exemplaren aan het oppervlak gebracht zijn, maar dat deze niet als dusdanig herkend werden. In de toekomst komen er dus misschien nog voorbeelden van heksenflessen naar boven.



De Vlaamse pers verspreidde het nieuws over de heksenfles enthousiast mee: luister, lees of bekijk via onderstaande 3 linken: