Een ontdekkingsreis doorheen drie musea en hun depots

De Noorderkempen leren waarderen

Het Begijnhofmuseum in Turnhout, het Gevangenismuseum in Merksplas en het Heemkundig Museum Tempelhof in Beerse zijn eind vorig jaar gestart met een innovatief partnerproject rond het waarderen van hun collecties. Door middel van een participatief waarderingstraject willen ze zich voorbereiden op de uitdagingen in de nabije toekomst: de nieuwe of vernieuwde museum- en depotlocaties. Het waarderen van hun erfgoed vormt een nuttige tussenstap bij het registreren van de objecten en het nadenken over de nieuwe opstellingen. Samen met enkele andere Pilootprojecten Waarderen in Vlaanderen, werd ons door de Vlaamse overheid een mooi bedrag toegekend om dit te realiseren. Ons waarderingsproject loopt tot september 2019.

Maar dus: ‘erfgoedwaardering’?
Je hebt gezocht op het woord ‘waardering’. Waar·de·ring (de; v; meervoud: waarderingen) 1. waardebepaling 2. het op prijs stellen: zijn waardering uitspreken (Van Dale, 2019).

Door middel van ons waarderingsproject voeren we inderdaad een waardebepaling uit. Het gaat hier echter niet in de eerste plaats om centen, maar om sociale waarden, gebruikswaarden, historische waarden, artistieke waarden, religieuze waarden enzovoort. En welke waarden dan precies belangrijk zijn voor de drie musea, dat kiezen zij zelf.

Participeren en van elkaar leren

De collectie van het Begijnhofmuseum bevat uiteenlopende objecten, gaande van door de begijnen vervaardigde, erg verfijnde huisvlijt tot een 16de-eeuws muziekhandschrift dat eeuwenlang door de Turnhoutse begijnen gebruikt werd. In het Gevangenismuseum reikt de collectie van celdeuren tot modelmaquettes van Belgische gevangenissen en kleine en grote hoeves op het terrein van de voormalige landloperskolonie. De collectie van het Heemkundig Museum Tempelhof beslaat eveneens een reeks uiteenlopende objecten, van bedevaartvaantjes tot een 20^ste eeuws – je leest het goed – maandverband. De collecties van de drie musea samengenomen bevatten op dit moment meer dan 189.000 objecten. De grootste deelcollectie (de genealogie van het Heemkundig Museum Tempelhof) omvat onder meer 166.500 rouwbrieven en -prenten.

Ik ben een archeoloog en zeker geen connaisseur, laat staan een taxateur. Daarmee verloopt het waarderen binnen ons project niet zoals in het Nederlandse programma Tussen Kunst en Kitsch of de Vlaamse variant Rijker dan je denkt? Het waarderen van deze hoeveelheid objecten uit verschillende periodes, vervaardigd uit uiteenlopende materialen en gemaakt of gebruikt voor verschillende doeleinden is niet het werk dat weggelegd is voor één persoon. We waarderen daarentegen met een team van vrijwilligers en een handvol vaste medewerkers. Vrijwilligers die sinds jaar en dag – in sommige gevallen sinds een decennium voor mijn geboorte – werken tussen de collecties en de verhalen achter de objecten door en door kennen. De vrijwilligers beschikken dus over de nodige kennis en aan de hand daarvan overlopen we samen onze checklist met waardecriteria. Werken met deze levende encyclopedieën en vlotte vertellers is voor mij buitengewoon leerrijk.

Bij de voorbereiding van ons waarderingstraject kunnen we dan weer rekenen op een ander geëngageerd team van opgeleide vrijwilligers. Tijdens de bijeenkomsten van Allemaal Digitaal (een werkgroep die al langer bestaat dan het waarderingsproject) nummeren, meten, fotograferen en beschrijven we de hele collectie snel en efficiënt.

Naast regelmatige bezoeken aan de drie musea, ga ik af en toe naar Brussel om kennis en ervaring uit te wisselen met andere projectcoördinatoren erfgoedwaardering in Vlaanderen. Want naast onze mooie collecties, worden elders in Vlaanderen ook kerkelijke inboedels, brandweervoertuigen, schoenen, landbouwtoestellen, theaterdecors, kabinetsarchieven enzovoort gewaardeerd. Dichter bij huis wordt op dit moment bijvoorbeeld het architectenarchief van Jozef Schellekens en Paul Schellekens & Carli Vanhout onder de loep genomen.

VR-in-a-Box: deel van pilootproject erfgoed waarderen

Ondertussen denken de drie musea ook na over hun toekomst. En met die toekomst in het achterhoofd, voeren we gedurende 2019 en met een kick-off op Erfgoeddag op zondag 28 april, een bijzonder experiment uit. Het publiek mag namelijk mee bouwen aan de nieuwe vaste opstellingen. We gaan daarvoor niet met vitrinekastjes en collectiestukken sleuren, maar laten een geselecteerd testpubliek in het toekomstige museum een interactief parcours lopen door middel van een VR-helmet. Het grote publiek kan het virtuele museum tevens komen bekijken door middel van een applicatie op de eigen mobiele telefoon. Meer informatie over dit project kan je trouwens hier terugvinden.

En zo zijn de eerste zes maanden inmiddels weer voorbij gevlogen, en heb ik al enorm veel bijgeleerd: van relatief oude objecten (genre ‘erfgoed’) uit de Noorderkempen tot de meest innovatieve ontwikkelingen in de wereld van Virtual Reality.

Yotti, projectcoördinator waardering